Czy pracodawca może odmówić pracownikowi udzielenia urlopu bezpłatnego?

Urlop bezpłatny to okres, w którym pracownik jest zwolniony z obowiązku świadczenia pracy (a także zachowania innych form dyspozycyjności wobec pracodawcy), a pracodawca z obowiązku wypłaty wynagrodzenia. Jest to swoiste ,,zawieszenie’’ stosunku pracy. Podstawowym przepisem regulującym zasady udzielania urlopu bezpłatnego jest art. 174 kp. W myśl tego przepisu urlop bezpłatny może być udzielony wyłącznie na pisemny wniosek pracownika.  Inicjatywa w zakresie skorzystania z urlopu bezpłatnego należy zatem do pracownika. Udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego niezgodnie z przepisem art. 174 §1 kp – z inicjatywy zakładu pracy i bez pisemnego wniosku o udzielenie mu takiego urlopu – jest w świetle prawa bezskuteczne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 15.10.1996 r., sygn. akt: III AUa 34/96). Warto podkreślić, iż przepis wprowadza wymóg formy pisemnej dla wniosku pracownika, nie nakłada natomiast na pracownika obowiązku wskazania przyczyn uzasadniających udzielenie urlopu bezpłatnego.

Co do zasady urlop bezpłatny ma charakter fakultatywny. Pracodawca nie ma obowiązku udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego – może odmówić uwzględnienia wniosku pracownika, gdyż decyzja w tym przedmiocie należy do jego swobodnego uznania. Dlatego też pomimo braku wymogu uzasadnienia wniosku o udzielenie urlopu bezpłatnego, właściwe umotywowanie tego wniosku przez pracownika może skłonić pracodawcę do pozytywnego rozstrzygnięcia. Odmowa udzielenia urlopu bezpłatnego nie wymaga natomiast uzasadnienia. Co więcej, decyzja pracodawcy w sprawie udzielenie urlopu bezpłatnego ma charakter ostateczny, co oznacza, iż pracownik nie może jej zaskarżyć na drodze sądowej (E. Chmielek – Łubińska [w:] Kodeks pracy. Komentarz, pod red. B. Wagner, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2009, s. 777).

Powyższe uwagi pozostają aktualne w odniesieniu do urlopów bezpłatnych udzielanych na zasadach ogólnych – na podstawie art. 174 kp. Należy jednak pamiętać o przepisach szczególnych dotyczących zasad udzielania urlopów bezpłatnych ze względu na ich specyficzny cel. I tak – zgodnie z przepisem art. 205 §4 kp -  pracodawca ma obowiązek na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących udzielić mu urlopu bezpłatnego w okresie ferii szkolnych (w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy). Również liczne ustawy szczególne wprowadzają modyfikacje w odniesieniu do urlopu bezpłatnego, nadając mu charakter obligatoryjny. Jako przykład można wskazać przepis art. 29 ust. 1 ustawy z 9.05.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora – zgodnie z którym poseł lub senator, pozostający w stosunku pracy z pracodawcami innymi niż wymienieni w przepisie art. 30 ust. 1 tej ustawy, otrzymuje urlop bezpłatny, na swój wniosek, na okres sprawowania mandatu oraz na okres 3 miesięcy po jego wygaśnięciu bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy. Z kolei art. 25 ust. 1 ustawy z 23.05.1991 r. o związkach zawodowych przewiduje, iż pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy (jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania tej funkcji w charakterze pracownika) pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu bezpłatnego, o ile z takim wnioskiem wystąpiła organizacja związkowa. W wymienionych przykładach pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu bezpłatnego.

Czy pracodawca może odwołać pracownika z urlopu bezpłatnego?

Urlop bezpłatny obejmuje niekiedy dłuższy okres, w trakcie którego nie można wykluczyć zaistnienia okoliczności uzasadniających powrót pracownika do pracy. Dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu bezpłatnego na mocy jednostronnej decyzji pracodawcy jest uzależniona od spełnienia 3 warunków określonych w przepisie art. 174 §3 kp (E. Chmielek – Łubińska, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, pod red. B. Wagner, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2009, s. 777 – 778)

  1. do decyzji pracodawcy udzielającej pracownikowi urlopu bezpłatnego dodano klauzulę dopuszczającą możliwość odwołania pracownika z urlopu – zaleca się dochowanie formy pisemnej, choć przepisy nie przewidują takiego wymogu
  2. urlop bezpłatny trwa dłużej niż 3 miesiące – zastrzeżenie możliwości jednostronnego odwołania w przypadku urlopu bezpłatnego trwającego krócej niż 3 miesiące jest nieważne
  3. zaistnienie ,,ważnych przyczyn’’ uzasadniających odwołanie pracownika z urlopu bezpłatnego – przepisy kodeksu pracy nie definiują owych ważnych przyczyn – w literaturze wskazuje się, iż są to okoliczności wymagające obecności pracownika w pracy, a powstałe już po udzieleniu pracownikowi urlopu, przy czym okoliczności uzasadniające wezwanie pracownika do pracy przed upływem terminu końcowego urlopu bezpłatnego powinny mieć charakter doniosły – np. potrzeby pracodawcy stanowiące konsekwencję sytuacji rynkowej, zmian organizacyjnych czy trudności kadrowych (Ł. Pisarczyk [w:] Kodeks pracy. Komentarz, pod red. L. Florka, Warszawa 2011, s. 869)

We wszystkich innych przypadkach – tj. gdy nie zastrzeżono możliwości odwołania pracownika z urlopu bezpłatnego, urlopu udzielono na okres krótszy niż 3 miesiące lub wobec braku ważnych przyczyn odwołania pracownika, przerwanie urlopu bezpłatnego może nastąpić jedynie w drodze porozumienia stron.

Spełnienie 3 omówionych wyżej warunków uprawnia pracodawcę do odwołania pracownika z urlopu bezpłatnego także przed upływem 3 miesięcy trwania urlopu. W razie skutecznego odwołania pracownika z urlopu bezpłatnego, pracownik ma obowiązek zgłosić się do pracodawcy w miejscu i czasie przez niego wskazanym. Niestawienie się do pracy stanowi niewykonanie polecenia pracodawcy, a w konkretnym przypadku może być kwalifikowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracownika (a w konsekwencji skutkować rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika). Odmowę stawiennictwa do pracy mogą uzasadniać jedynie okoliczności usprawiedliwiające nieobecność pracownika w pracy – np. niezdolność do pracy z powodu choroby (A. Kocut [w:] Kodeks pracy. Komentarz, pod red. K. Barana, Warszawa 2012, s. 965).

 



opracowanie: Monika Wojciechowska (04.09.2013) studentka V roku prawa na UMK w Toruniu, seminarium z prawa pracy, zainteresowania naukowe skupione wokół prawa pracy oraz prawa cywilnego.

opieka merytoryczna: dr Marzena Szabłowska