• Kto kieruje pracownika na okresowe badania lekarskie i ponosi koszty tych badań?
  • Czy pracownik może odmówić poddania się okresowym badaniom lekarskim?

Podstawa prawna

Zagadnienie okresowych badań lekarskich zostało uregulowane w art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity Dz. U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zm.) w rozdziale dotyczącym profilaktycznej ochrony zdrowia. Zakres i częstotliwość wykonywania badań okresowych reguluje natomiast rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r.w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 1996 r., Nr 69, poz. 332 ze zm.).

Obowiązek poddania się okresowym badaniom lekarskim

Obowiązek pracownika poddania się okresowym badaniom lekarskim został uregulowany w art. 211 k.p., który stanowi, iż przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r.w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz. U. z 2002 r., Nr 236, poz. 1990 ze zm.) określono zasady rozliczania kosztów przejazdu na badania lekarskie, którym pracownik ma się poddać w innej miejscowości w przypadku pracowników zatrudnionych w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej. Rozporządzenie to jest również stosowane u innych pracodawców, jeżeli przedmiotowych kwestii nie reguluje układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub umowa o pracę.

Zasady wykonywania okresowych badań lekarskich

Okresowym badaniom lekarskim podlegają wszyscy pracownicy, bez względu na rodzaj i warunki wykonywanej pracy. Wykonywane są one na podstawie wydanego pracownikowi przez pracodawcę skierowania. Pracownik nie ponosi kosztów ich wykonania, obowiązek ten obciąża pracodawcę (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2011 r., II PK 175/10, lex 885002). Pomimo iż pracownik zostaje skierowany na badania z inicjatywy pracodawcy, częstotliwość ich wykonania określają wskazówki metodyczne stanowiące Załącznik nr 1 do Rozporządzeniaw sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Jeżeli zachodzi taka konieczność lekarz, który przeprowadza badania, może poszerzyć ich zakres, jak również wyznaczyć krótszy termin kolejnego badania.

Co do zasady badania okresowe wykonują tylko pracownicy zatrudnieni u danego pracodawcy. Wyjątek stanowią pracownicy mający kontakt z substancjami i czynnikami rakotwórczymi, gdyż na wniosek zainteresowanego pracownika, z którym stosunek pracy się zakończył, pracodawca obowiązany jest zapewnić okresowe badania lekarskie również po ustaniu stosunku pracy.

W miarę możliwości badania powinny być wykonane w godzinach pracy pracownika, który w związku z tym za czas niewykonywania pracy zachowuje prawo do wynagrodzenia. W pewnych sytuacjach, np. gdy pracownik świadczy pracę w nocy, godziny pracy należy interpretować jako dni pracy. Pracodawca obowiązany jest również pokryć koszty przejazdu pracownika do innej miejscowości, gdy zachodzi konieczność wykonania tam przedmiotowych badań.

Konsekwencje niepoddania się przez pracownika okresowym badaniom lekarskim

Poddanie się przez pracownika okresowym badaniom lekarskim należy do jego podstawowychobowiązków pracowniczych. Pracodawca nie może dopuścić do pracypracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, które stwierdza brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.Z uwagi na to, iż pracodawca jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy, w przypadku nieprzestrzegania przez niego stosownych przepisów, to właśnie on a nie pracownik będzie podlegał karze (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 12 sierpnia 2010 r., II SA/Sz 542/10, lex 754818). Pracownika również dotykają konsekwencje niepoddania się okresowym badaniom lekarskim. Jeżeli pracownik nie wykona w tym zakresie ciążącego na nim obowiązku, pracodawca jest uprawniony do pociągnięcia pracownika do odpowiedzialności porządkowej polegającej na zastosowaniu wobec niego kary upomnienia, nagany albo kary pieniężnej. Takie zachowanie pracownika jest również podstawą wypowiedzenia pracownikowi przez pracodawcę umowy o pracę a w skrajnym przypadku do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn leżących po stronie pracownika.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r., I PKN 642/99, „zawinione (z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa) niewykonanie przez pracownika zgodnego z prawem polecenia poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, jako naruszające obowiązek wykonania polecenia dotyczącego pracy (art. 100 i art. 211 pkt 5 KP), może stanowić podstawę niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p.” (lex 44905).

 



opracowanie: Katarzyna Kierzkowska (15.01.2013)

Katarzyna Kierzkowska. Aplikant II roku aplikacji radcowskiej przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Toruniu. Doświadczenie zawodowe zdobywa pracując w Kancelarii Radców Prawnych. W 2010 r. ukończyła stacjonarne studia prawnicze na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu broniąc pracy magisterskiej pt. „Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych w postępowaniu cywilnym”. W latach 2007 – 2010 była członkiem Studenckiego Koła Prawa Pracy, w którym funkcję Wiceprezesa pełniła w latach 2009-2010.